'Bộ quy tắc ứng xử trên không gian mạng': Nền tảng kiến tạo văn hóa số Việt Nam lành mạnh

Được kỳ vọng là công cụ quan trọng nhằm định hình một "văn hóa số Việt Nam" lành mạnh, nhân văn và có trách nhiệm. Trong bối cảnh công nghệ phát triển như vũ bão, kéo theo nhiều hệ lụy tiêu cực trên môi trường mạng, nỗ lực này của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VHTTDL) cùng các bên liên quan được đánh giá cao, hướng tới mục tiêu tạo lập chuẩn mực đạo đức và hành vi cho mọi tổ chức, cá nhân.

Sáng 22/10, hội thảo lấy ý kiến dự thảo Bộ Quy tắc ứng xử văn hóa trên không gian mạng đã được tổ chức, thu hút sự tham gia của đại diện các bộ, ngành, doanh nghiệp nền tảng xuyên biên giới và công ty truyền thông. Sự kiện này cho thấy quyết tâm của Chính phủ Việt Nam trong việc giải quyết những thách thức do mạng xã hội (MXH) và không gian mạng mang lại.

Quang cảnh hội thảo lấy ý kiến dự thảo Bộ Quy tắc ứng xử văn hóa trên không gian mạng. Ảnh: Hanoimoi 

Thứ trưởng thường trực Bộ VHTTDL Lê Hải Bình nhấn mạnh, bên cạnh những tiện ích, MXH đã và đang đặt ra nhiều thách thức, đặc biệt là các hành vi lệch chuẩn, phản văn hóa gây ảnh hưởng tiêu cực đến quá trình hình thành nhân cách, đạo đức, và lối sống của thanh, thiếu niên. Những hành vi này bao gồm:

Tin giả và thông tin sai lệch: Gây hoang mang dư luận, làm suy giảm niềm tin xã hội.

Lừa đảo trên không gian mạng: Diễn biến phức tạp, gây thiệt hại lớn về kinh tế cho cá nhân (theo thống kê, thiệt hại do lừa đảo trên không gian mạng ở TP.HCM trong 9 tháng đầu năm 2024 đã lên đến gần 1.000 tỷ đồng).

Ngôn ngữ thiếu chuẩn mực: Phổ biến, làm suy thoái chuẩn mực giao tiếp và thuần phong mỹ tục.

Bà Nguyễn Thị Thanh Huyền, Phó Cục trưởng Cục Phát thanh, Truyền hình và Thông tin điện tử, cũng chỉ ra rằng, mặc dù đã có những văn bản pháp lý quan trọng như Luật An ninh mạng, Luật Sở hữu trí tuệ, Luật Trẻ em, nhưng sự hiểu biết và tuân thủ các quy định này còn hạn chế. Nhiều người dùng internet chưa ý thức đầy đủ trách nhiệm pháp lý và ứng xử văn hóa, dẫn đến các hành vi thiếu chuẩn mực, thậm chí vi phạm pháp luật.

Do vậy, Bộ Quy tắc ứng xử văn hóa trên không gian mạng không chỉ là một văn bản bổ sung mà còn là một công cụ định hướng hành vi quan trọng, giúp: Hình thành thói quen tích cực, tạo lập chuẩn mực đạo đức về hành vi và ứng xử trên môi trường mạng, bảo đảm môi trường mạng lành mạnh, văn minh, nơi các giá trị tốt đẹp, nhân văn được lan tỏa; Giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, góp phần xây dựng nền "văn hóa số Việt Nam" đậm đà bản sắc. 

Thực tế, Việt Nam đã có những văn bản quan trọng nhằm điều chỉnh hành vi trên môi trường mạng. Bộ Quy tắc ứng xử trên mạng xã hội do Bộ Thông tin và Truyền thông ban hành theo Quyết định 874/QĐ-BTTTT ngày 17/6/2021 đã tạo nền tảng ban đầu. Bộ quy tắc này xác định 4 Quy tắc chung áp dụng cho mọi đối tượng: Tôn trọng, Tuân thủ pháp luật; Lành mạnh; An toàn, bảo mật thông tin; và Trách nhiệm. Trong đó, quy tắc "Lành mạnh" yêu cầu hành vi, ứng xử phải phù hợp với các giá trị đạo đức, văn hóa, truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam.

Tuy nhiên, với tốc độ phát triển chóng mặt của công nghệ và sự gia tăng của các mối đe dọa mạng (tấn công mạng, lừa đảo, rò rỉ dữ liệu cá nhân), việc xây dựng một bộ quy tắc toàn diện hơn, đặc biệt tập trung vào yếu tố văn hóa và đạo đức số, là cần thiết. Bộ Quy tắc mới được Bộ VHTTDL xây dựng được kỳ vọng sẽ trở thành một khung định hướng hành vi chi tiết hơn, góp phần nâng cao Công dân số và kỹ năng số cho người dân.

Các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ nền tảng xuyên biên giới và các công ty truyền thông tại Việt Nam nhận thức rõ vai trò và trách nhiệm của mình.

Đại diện Tập đoàn Meta (quản lý Facebook, Instagram), bà Nguyễn Phương Chi, đánh giá cao nỗ lực của cơ quan soạn thảo trong việc tiếp thu kinh nghiệm quốc tế. Meta đã áp dụng bộ tiêu chuẩn cộng đồng với các biện pháp cảnh báo và ngăn chặn vi phạm. Đáng chú ý, Meta đã tham gia vào việc nâng cao kỹ năng số cho người dùng Việt Nam, đào tạo cho gần 1 triệu thanh, thiếu niên và 100.000 giáo viên kể từ năm 2018.

Đại diện Tập đoàn Yeah1 cũng khẳng định trách nhiệm trong việc định hình không gian mạng văn minh. Sản phẩm 1Creators của công ty đã tích hợp công nghệ để hỗ trợ các nhà sáng tạo nội dung tạo ra các sản phẩm chất lượng, mang lại lợi ích kinh tế, tuân thủ tiêu chuẩn chung và lan tỏa nội dung tích cực. Họ đã xây dựng bộ quy tắc "Nên và không nên" cụ thể, giúp các nhà sáng tạo nội dung dễ dàng tự định hướng và phát huy sức ảnh hưởng tích cực.

Các nỗ lực này cho thấy sự đồng thuận và hợp tác giữa cơ quan quản lý và khối doanh nghiệp trong việc xây dựng một môi trường số an toàn. Tuy nhiên, thách thức vẫn còn rất lớn, đặc biệt là trong bối cảnh thiếu hụt nghiêm trọng nhân lực an ninh mạng và sự tinh vi ngày càng cao của tội phạm mạng (như mã độc tống tiền ransomware và lừa đảo). Việc bảo vệ dữ liệu cá nhân cũng còn nhiều lúng túng.

Để Bộ Quy tắc ứng xử văn hóa trên không gian mạng thực sự đi vào đời sống và phát huy hiệu quả, cần có sự chung tay đồng lòng từ Chính phủ, doanh nghiệp, và cộng đồng người dùng.

Bộ Quy tắc sẽ là công cụ tạo khuôn khổ đạo đức để người dùng biết nên làm gì và không nên làm gì trên mạng, hướng tới việc chia sẻ những thông tin có nguồn chính thống, đáng tin cậy, lan tỏa những giá trị văn hóa, truyền thống tốt đẹp của dân tộc. Quan trọng hơn, cần có những chính sách phù hợp để giám sát việc thực hiện và khuyến khích kịp thời các tổ chức, cá nhân thực hiện tốt, đưa các quy tắc ứng xử trở thành một phần không thể thiếu của Văn hóa số Việt Nam. Văn hóa số, theo các chuyên gia, không thay thế mà bổ sung, làm phong phú thêm nền văn hóa hiện tại, góp phần vào quá trình hội nhập quốc tế và gia tăng sức mạnh mềm văn hóa Việt Nam trong kỷ nguyên số.